Kunnen reeds geregistreerde geneesmiddelen bijdragen aan een betere behandeling van patiënten met artrose? Hoogstwaarschijnlijk wel, zo blijkt uit een analyse door RARE-NL in samenwerking met ReumaNederland en FAST. Enkele kansrijke middelen worden verder onderzocht met steun van ZonMw en ReumaNederland. FAST wil aan de hand van dit soort analyses uiteindelijk toewerken naar een duurzaam verdienmodel waarmee bestaande middelen betaalbaar beschikbaar komen voor (artrose)patiënten.

Artrose is een van de meest voorkomende aandoeningen, met ruim anderhalf miljoen patiënten in Nederland. De aandoening heeft een grote impact op de kwaliteit van leven van individuen en hun naasten en op samenleving en de economie. ReumaNederland voert dan ook een ‘artrose offensief’, om de vele misverstanden over deze aandoening uit de wereld te helpen en onderzoek naar betere behandelingen te stimuleren. Daarin past ook de Routekaart Artrose, die schetst hoe onderzoek en innovatie kunnen bijdragen aan een doelmatige betere behandeling van artrose.

Corné Baatenburg de Jong, adjunct-directeur van ReumaNederland en onder meer verantwoordelijk voor het onderzoeksbeleid van de organisatie: ‘Bij veel mensen bestaat nog de indruk dat artrose een soort slijtage is, waar verder niets aan te doen is. Maar als je bijvoorbeeld kijkt naar het fascinerende onderzoek met kniedistractie, dan zie je dat kraakbeen wel degelijk kan herstellen en artrose dus in beginsel een behandelbare ziekte is’. Bij kniedistractie worden gedurende zes weken boven- en onderbeen mechanisch uit elkaar getrokken, waardoor ruimte ontstaat voor regeneratie. In klinische studies blijkt kniedistractie te werken bij mensen van wie het kraakbeen in de knie al bijna verdwenen was. Er zijn ook al verscheidene geneesmiddelen in ontwikkeling die erop gericht zijn om het kraakbeen van artrosepatiënten te regenereren, pijn te verminderen en te zorgen dat zij weer beter kunnen bewegen.

Ontwikkelingen
In de samenwerking tussen FAST en ReumaNederland voor drug repurposing bij artrose komen volgens Baatenburg de Jong verschillende ontwikkelingen bijeen. Om te beginnen is daar de eerdergenoemde Routekaart Artrose van ReumaNederland. Vorig jaar publiceerde KPMG in opdracht van het ministerie van VWS het rapport ‘Kwalitatieve verdieping analyse hiaten geneesmiddelontwikkeling’. Daarin wordt artrose genoemd als een van de aandoeningen waarbij naar verwachting veel winst te boeken is door extra onderzoeksinspanningen. ‘Toch was artrose bijna buiten de analyse gevallen, vanwege dat vooroordeel dat artrose toch een soort onherstelbare slijtage zou zijn. Gelukkig hoorde ik het op tijd en hebben we contact gezocht met de onderzoekers’. Een andere ontwikkeling die kan bijdragen aan succesvolle drug repurposing voor artrose is een initiatief van de Maastrichtse hoogleraar experimentele orthopedie prof. dr. Tim Welting, die mede dankzij een bijdrage van ReumaNederland een groot aantal stoffen kan testen op hun genezende effecten bij artrose. Baatenburg de Jong: ‘Er is al veel bekend over de verschillende biologische pathways die kunnen leiden tot artrose. En er zijn heel wat bestaande geneesmiddelen die aangrijpen op een of meer van deze pathways. Het is dus heel aannemelijk dat we met bestaande middelen al veel vooruitgang kunnen boeken’.

Rapport
RARE-NL, de FAST-hub voor zeldzame aandoeningen en drug repurposing, onderzocht wat de stand van zaken is rond een aantal drug repurposing projecten bij artrose in Nederland. ‘Je ziet dat veel verschillende onderzoeksgroepen in Nederland en daarbuiten aan het experimenteren zijn met bestaande middelen’, zegt Saco de Visser, wetenschappelijk directeur van FAST. De analyse van RARE-NL draagt bij aan het inzicht dat er nu al een aantal interessante geneesmiddelen is, waarvoor nader onderzoek nodig is. Enkele daarvan krijgen subsidie vanuit het ZonMw-programma Goed Gebruik Geneesmiddelen, ten dele aangevuld met een subsidie van ReumaNederland. ‘Met RARE-NL willen we ons op verschillende ziekten richten. De analyse voor ReumaNederland is een mooi voorbeeld van de potentie die drug repurposing heeft. Mooi als dat een aanzet kan geven tot het verder ontwikkelen van een geneesmiddel onder maatschappelijke voorwaarden’.

Daarbij is het volgens het RARE-NL rapport belangrijk om al in een vroeg stadium na te denken over de optimale vorm waarin het middel de patiënt moet bereiken. Het ideaal is daarbij een geregistreerd geneesmiddel dat vergoed wordt vanuit de basisverzekering voor een maatschappelijk aanvaardbare prijs, maar soms zijn andere varianten zoals offlabel gebruik het hoogst haalbare. In het rapport doet RARE-NL op dit gebied aanbevelingen voor vier moleculen en vier onderzoeksprojecten binnen drug repurposing voor artrose. Er staan ook tips in voor ReumaNederland hoe bij subsidiebeoordelingen rekening kan worden gehouden met beschikbaarheid van repurposed geneesmiddelen op de lange termijn.

Een andere belangrijke aanbeveling is om in de vroege verkennende fase samenwerking te zoeken met andere onderzoekers. De Visser: ‘We willen bevorderen dat er samenhang ontstaat, bijvoorbeeld in de manier waarop onderzoekers kijken naar effectiviteit. Als je met een combinatie van methodes kijkt wat de beste kandidaten zijn voor verder klinisch onderzoek, bereik je waarschijnlijk meer’.

Als er uit preklinisch en vroegklinisch onderzoek veelbelovende kandidaatgeneesmiddelen naar voren komen, rijst vervolgens de vraag hoe deze op een maatschappelijk verantwoorde manier beschikbaar komen voor patiënten. De Visser: ‘In die fase krijgen onderzoekers vaak te maken met voor hen onbekende obstakels en uitdagingen. Ze moeten bijvoorbeeld in gesprek met instanties over markttoelating en vergoeding. Dat zijn in het algemeen kwesties die de indicatie, zoals in dit geval artrose, overstijgen. Dan is het goed om te weten dat er drug repurposing initiatieven bestaan zoals RARE-NL die daar ervaring mee hebben, dan hoeven onderzoekers of organisaties zoals ReumaNederland het wiel niet opnieuw uit te vinden’.

Zoeken naar oplossingen
Idealiter zou een bestaand (generiek) geneesmiddel tegen een veel lagere prijs op de markt kunnen komen dan nieuwe middelen. ‘Maar het hele systeem is daar nog niet op ingericht’, zegt De Visser. ‘Onlangs heb ik daar, met Sibren van den Berg (RARE-NL), Arend Mosterd (Meander Medisch Centrum) en Donald Lo (Eatris/REMEDI4ALL), een internationale paper over gepubliceerd. Waar wij naartoe willen werken, aan de hand van concrete voorbeelden, is een systeem waarbij fabrikanten ook kunnen investeren in onderzoek naar nieuwe toepassingen van een bestaand middel en vervolgens voor die indicatie een redelijke, onderbouwde marge bovenop de gewone, vaak buitengewoon lage, generieke prijs mag vragen. Kortom, we willen een systeem waarbij het loont om te investeren in drug repurposing zonder dat het leidt tot torenhoge prijzen’.

Om deze ontwikkeling te stimuleren zijn concrete voorbeelden noodzakelijk om te zien welke kwesties in de praktijk nog opgelost moeten worden. RARE-NL biedt hulp bij dergelijke cases, inhoudelijk maar soms ook door financiering van een nieuw bedrijf te helpen mobiliseren om het medicijn daadwerkelijk bij de patiënt te krijgen. Zolang het maar volgens de principes van transparante, maatschappelijk aanvaardbare prijzen wil werken. Hopelijk kan RARE-NL in de toekomst een demonstrator fonds helpen organiseren voor drug repurposing, een fonds dus waarmee veelbelovende initiatieven kunnen laten zien wat er mogelijk is. FAST gelooft dat pionieren met onderzoekers en organisaties de sleutel is tot oplossingen die de beschikbaarheid van medicijnen voor patiënten kunnen versnellen, en daarom faciliteert FAST samenwerkingshubs zoals RARE-NL.

ReumaNederland gaat intussen stevig aan de slag met drug repurposing voor artrose. Baatenburg de Jong: ‘Wij maken op ons bureau halftime een medewerker vrij die zich richt op de regie van deze processen, om te zorgen dat het hele traject van preklinisch tot en met beschikbaarheid voor de artrosepatiënt veel sneller gaat verlopen’.